مقدمه:

آلوین تافلر در کتاب “موج سوم” که در سال ۱۹۸۰ نوشته شده است سیر تحول و زندگی بشر، دگر گونی ساختارهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، را از موج اول تا موج سوم نگاشته است. او در این کتاب دوره‌های تکمیلی تمدن بشری را به سه دوره یا موج تقسیم نموده است.

تافلر معتقد است که با شروع هر موج، ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان ها، تحت تاثیر هر موج جدید تغییر می‌کند. هرموج دارای یک سمبل خاص است که زندگی انسان ها و نوع حکومت و خانواده ،محیط کار ،شیوه تولید، شیوه انتقال اطلاعات، محیط زیست و آموزش و غیره، را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. حال می خواهیم به بررسی موج‌های اول و دوم و سوم از نظر تافلر بپردازیم.

 

موج اول ( عصر کشاورزی):

قبل از موج اول بسیاری از افراد در گروه های کوچک و غالباً مهاجر می‌زیستند که از راه جمع آوری آذوقه، ماهیگیری، شکار و گله داری ارتزاق میکردند. جوامع اول انرژی‌شان را از باتری‌های حیات، یعنی همان نیروهای عضلانی انسان و حیوانات و خورشید آب و باد می گرفتند. آنها درختان جنگل را برای ایجاد گرما و یا طبخ غذا قطع می‌کردند. آسیاب های بادی در مزارع نوا سر می‌دادند و حیوانات گاو آهن ها را می کشیدند. بنابراین همه جوامع از منابع انرژی که احیا شدنی بود بهره می‌بردند. 

منابع تامین انرژی موج اول

تخمین زده شده که اروپا تا قبل از انقلاب فرانسه انرژی مورد نیاز خود را از حدود ۱۴ میلیون راس اسب و ۲۴ میلیون راس گاو تامین می کرد. تمامی انرژی های دوران موج اول احیا شدنی بودند. طبیعت قادر بود جنگل و مراتع را ترمیم کند، رودها پر آب شوند و همچنین حیوانات و انسانها که بردگان انرژی محسوب می‌شدند قابل احیا بودند. در دوران کشاورزی زندگی مردم در خانواده‌های بزرگ و چند نسلی سپری می شد، و تمامی اقوام معمولاً زیر یک سقف در کنار هم زندگی می کردند. به عنوان یک واحد تولیدی اقتصادی با هم کار می کردند

 

نوع ارتباطات در موج اول

نوع ارتباط در موج اول رو در رو  بود اما برای ارسال پیام از مکانی به مکان دیگر به نظام هایی نیاز بود. گفته اند ایرانیان قدیم برج ها یا پست های خبری داشتند که مردانی با صدای قوی و رسا بر بالای آنها گمارده می شدند، تا پیام ها را از طریق فریاد زدن از برجی به برجی دیگر انتقال دهد، رومیان نیز، سرویسهای پیام رسانی گسترده ای به نام “کورسوس پابلیکوس”  در اختیار داشتند.

موج دوم( عصر صنعتی):

با پدیدار شدن نشانه های صنعت، انقلاب صنعتی ظاهر شد و موج دوم را به راه انداخت نظام صنعتی چیزی بیش از دودکش ها و خط تولید کارخانه ها و تولید انبوه بود یک نظام اجتماعی غنی و چند وجهی را تشکیل داد که بر تمام جنبه‌های زندگی تاثیر گذاشت و همه خصایص گذشته یعنی همان موج اول را مورد حمله قرار داد.

انقلاب موج دوم

موج دوم نظامی را به راه انداخت که تراکتور را به مزرعه و ماشین تحریر را به اداره و یخچال را به آشپزخانه برد روزنامه های روزانه، سینما، مترو و هواپیما را به وجود آورد. نمای خارجی ساختمان ها، صندلی های بارسلونی، تحصن کارگران، قرص های ویتامین و طول عمر دراز را به ارمغان آورد.

نتیجه موج دوم

موج دوم سبب شد که همه این چیزها به همدیگر ربط داده شوند و مانند قطعات یک ماشین روی همدیگر سوار شوند تا نظام اجتماعی قدرتمند تر و به هم پیوسته تر و جامع تر را که بشر تا آن زمان شناخته بود به نام تمدن موج دوم خلق نماید همانگونه که موج دوم سراسر جوامع مختلف را در می نوردید  جنگی خونبار و طولانی میان مدافعان گذشته کشاورزی و پارتیزان  آینده صنعتی  در جریان بود. نیروهای موج اول و مورد دوم رو در روی یکدیگر قرار گرفتند و آنچه را که بر سر راهشان بود کنار زدند. و غالبا مردم  بدوی را که در مسیر خود می‌افتند از میان برمی داشتند.

منبع تامین انرژی موج دوم

انرژی موج دوم از زغال ،گاز و نفت یعنی از سوخت فسیلی است و جایگزین این انرژی ها از آنجا آغاز شد که نیو کامل ماشین بخار را در سال  ۱۷۱۲ اختراع کرد. برای اولین بار تمدنی ظاهر شده بود که بیشتر از سرمایه می خورد تا از بهره پول خود. یعنی با استفاده از ذخایر زیرزمینی و استخراج آن از اعماق زمین نوعی کمک پنهانی یا همان یارانه برای رونق تمدن صنعتی فراهم می‌کرد تا رشداقتصادی را افزایش دهد. از آن روز تاکنون از هر کجا که موج دوم عبور کرده کشورها با این تصور که می تواند از سوخت فسیلی تا ابد استفاده کنند ساخت ساختارهای عظیم سر به فلک کشیده فنی و اقتصادی مبادرت کردند.

تقسیم وظایف در موج دوم

 با نیاز به کارگران برای کار در کارخانه وظایف اصلی خانواده به نهادهای تخصصی دیگر واگذار شد تعلیم و تربیت کودک را  مدارس برعهده گرفت مواظبت از سالخوردگان به خانه های سالمندان یا مراکز رفاهی دیگر سپرده شد بنابراین ساخت خانواده به تدریج و طی تجربه دردناکی  شروع به تغییر کرد و به جای خانواده گسترده خانواده هسته‌ای متشکل از پدر و مادر و فرزند بدون خویشاوندی دست و پاگیر الگوی نوین استاندارد و مورد قبول همه جوامع صنعتی اعم از سرمایه‌داری و سوسیالیستی گردید.

موج سوم( عصر الکترونیک):

 موج سوم که مقارن با عصر ما است مهمترین دوره مورد نظر تافلر است. نسل موج سوم دیگر از انگاره ها و باورهای را که نسل‌های قبلی داشت را نمی‌پذیرد. در موج سوم که سپهر دانایی مطرح است کسی در رأس قرار دارد که نسبت به دیگران از دانش بیشتری برخوردار است آن کارخانه‌دار یا هر فرد ثروتمند دیگر و حتی رئیس یک جامعه بر مبنای نقش آن عمل می کند که از علم و اطلاعات بیشتری نسبت به خودش برخوردار است در اینجا قدرت اصلی دیگر در دست فرد ثروتمند یا رئیس جامعه نیست بلکه در دستان فرد عامل قرار دارد.

مفهوم موج سوم

موج‌سوم بر این مفهوم بنا شده است که تاریخ بشر دو انقلاب را پشت سر گذاشته است انقلاب کشاورزی و انقلاب صنعتی و جوامع در آستانه سومین موج انقلاب الکترونیک قرار گرفته اند. همانگونه که انقلاب صنعتی باعث ویرانی ساختارهای نظام کشاورزی شد انقلاب الکترونیک هم ساختارهای نظام صنعتی را متلاشی کرده و بحران‌های کنونی جهان نیز ناشی از این انتقال پرتنش است.

 

جایگاه الکترونیک

امروز الکترونیک و کامپیوتر بخشی از ستون فقرات موج سوم به شمار می‌رود موسوم به سمتی می‌رود که هر خانه ای صاحب یک کامپیوتر شود و این امر به اندازه داشتن دستشویی در خانه متداول خواهد شد، چنین کامپیوترهایی که بانک ها، مغازه ها و ادارات دولتی خانه‌ها محل کار وصل هستند نه تنها تجارت را از تولید تا خرده فروشی بلکه ماهیت کار را در واقع ساختار خانواده را از نو تشکیل خواهد داد. بحران انرژی پیشرفت به سوی صنایع موج سوم را تسریع خواهد کرد تا آنجا که بسیاری از این صنایع ما را به سوی فراگرد ها و محصولاتی رهنمون خواهد کرد که به انرژی بسیار کمی نیاز دارد امروز به جای استفاده از تلفن های موجود دوم به وسیله پیشرفتهای الکترونیک یا الیافی که به نازکی مو ناقل نور هستند این ارتباطات صورت خواهد گرفت.

نتیجه موج سوم

در نهایت باید گفت که موج سوم عصر اطلاعات است که با حضور رایانه معرفی شده و به سرعت در حال گسترش و توسعه بوده و پیش می‌رود و حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را به شدت تحت تاثیر خود قرار داده است و کامپیوتر و اینترنت مشخص‌ترین نمادین عصر است و هدف از به وجود آمدن این اثر رفع نیاز اطلاعاتی بشر بوده که با شبکه اینترنت جهانی این نیاز تا حدودی برطرف شده است.